*Ειδικό Αφιέρωμα από το ενημερωτικό – ιστορικό μας πόρταλ
και το μίνι ιστορικό μας πόρταλ “Το Skalistiri.news σκαλίζει το 1821”
Η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της Νεότερης Ιστορίας της χώρας. Ήταν μια Επανάσταση μακράς διαρκείας (1821 – 1829) ενάντια στην πανίσχυρη έως τότε Οθωμανική αυτοκρατορία. Η επιρροή της υπήρξε μεγάλη αφού αρκετοί άνθρωποι από πολλά μέρη της Ευρώπης έτρεξαν για να συνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων ενάντια στους Οθωμανούς Τούρκους.
Μια Επανάσταση που κινδύνεψε αρκετές φορές να «τορπιλιστεί» και να τιναχτεί στον «αέρα» από τις εσωτερικές έριδες και διχόνοιες των Ελλήνων. Τελικά κατόρθωσε να πετύχει τον στόχο της που ήταν η ελευθερία του Ελληνικού κράτους.
Η «ΠΡΩΤΗ» σας παρουσιάζει σήμερα ένα ειδικό αφιέρωμα στα σημαντικότερα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ηλεία κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
26.3.1821: Έναρξη της Επανάστασης στον Πύργο και τη Γαστούνη Ηλείας
(Ο Πύργιος αγωνιστής Χαράλαμπος Βιλαέτης όπως τον φιλοτέχνησε ο Ηλείος καλλιτέχνης Κωνσταντίνος Πέππας).
Ο Ηλείος οπλαρχηγός Χαρ. Βιλαέτης, το «Φραγκοπαλλήκαρο», όπως τον ονόμαζαν οι Λαλαίοι Τούρκοι της περιοχής λόγω της γενναιότητας και των στρατιωτικών του ικανοτήτων, υπήρξε ο βασικός υποκινητής του απελευθερωτικού Αγώνα στον Πύργο. Οι Λαλαίοι ήσαν Αλβανοί που κατοικούσαν στο οροπέδιο του όρους Φολόη στην Ηλεία και οι οποίοι είχαν εξισλαμιστεί στα 1715, όταν επανακαταλήφθηκε ο Μοριάς από τους Οθωμανούς. Ο Βιλαέτης μαζί με άλλους Ηλείους οπλαρχηγούς (π.χ. Λ. Κρεσταινίτης, Δ. Διάκος, Αν. Παπασταθόπουλος, Π. και Γ. Μήτσου, Αλ. Μοσχούλα, Αν. Μερκούρη) κατέλαβε στα τέλη Μαρτίου την πόλη και οχυρώθηκε εκεί. Την ίδια ημέρα ο Γ. Σισίνης κήρυξε την Επανάσταση στη Γαστούνη, αναγκάζοντας τους Οθωμανούς της περιοχής να οχυρωθούν στο κάστρο Χλεμούτσι της Γλαρέντζας (Κυλλήνη). Κατόπιν τούτου τα ελληνικά στρατεύματα κατευθύνθηκαν στο κάστρο, προκειμένου να το αλώσουν, χωρίς ωστόσο να καταστεί αυτό δυνατό.
27.3.1821: Μάχη στα στενά του Αγίου Αθανασίου πλησίον της Καρύταινας
Στα τέλη Μαρτίου επαναστάτησαν η Ανδρίτσαινα και το Φανάρι Ηλείας με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Καρδαρά και Αλεξανδρόπουλο. Οι Οθωμανοί του Φαναρίου, φοβούμενοι τη γενίκευση των επαναστατικών κινητοποιήσεων, εγκατέλειψαν τις εστίες τους, για να μεταβούν στην Τριπολιτσά όπου θα έβρισκαν ασφάλεια εντός των τειχών της πόλης. Κατά τη διαδρομή προς το κέντρο του Μοριά αντιμετώπισαν τις ελληνικές δυνάμεις του Θ. Κολοκοτρώνη, οι οποίες, έχοντας στήσει ενέδρα, προκάλεσαν μεγάλες φθορές στο ανθρώπινο δυναμικό του εχθρού. Η μάχη που διεξήχθη στα στενά του Αγίου Αθανασίου πλησίον της Καρύταινας -με τη συμμετοχή και Ηλείων οπλαρχηγών- υπήρξε η πρώτη μεγάλης έκτασης νικηφόρα αναμέτρηση της Επανάστασης, και τόνωσε σημαντικά το ηθικό των Ελλήνων.
3.4.1821: Μάχη στον Πύργο Ηλείας
Μία από τις σημαντικότερες μάχες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης στον νομό Ηλείας υπήρξε αυτή που σημειώθηκε στις αρχές Απριλίου (1821) στον Πύργο. Λίγες μόνο ημέρες μετά την απελευθέρωση της ηλειακής πόλης από τα ελληνικά στρατεύματα (26.3.1821), τον Πύργο προσπάθησαν να επανακαταλάβουν λόγω της στρατηγικής του θέσης οι Λαλαίοι Τούρκοι. Ο εχθρός θεωρούσε ότι η κυρίευση της πόλης θα συνέβαλλε στην καταστολή της Επανάστασης στην περιοχή. Παρά τη σθεναρή αντίσταση που προέβαλαν επί διημέρου οι επαναστάτες υπό την ηγεσία του Χαρ. Βιλαέτη, δεν κατόρθωσαν να σταματήσουν την ορμή των Λαλαίων, οι οποίοι, αφού κατέλαβαν τον Πύργο, τον λεηλάτησαν και τον πυρπόλησαν.
16.4.1821: Επίθεση Λαλαίων Τούρκων στην Αγουλινίτσα Ηλείας
Λίγες ημέρες μετά τη μάχη του Πύργου (3.4.1821) οι Λαλαίοι Τούρκοι επιχείρησαν να κυριεύσουν την Αγουλινίτσα, πρωτεύουσα του παλαιού Δήμου Βώλακα της επαρχίας Ολυμπίας, και να την πυρπολήσουν. Οι κάτοικοι της περιοχής υπό την ηγεσία του Αλ. Μοσχούλα και τη βοήθεια άλλων Ηλείων οπλαρχηγών, όπως του Αμ. Φραντζή, έδωσαν σκληρή μάχη και κατόρθωσαν όχι μόνο να αποκρούσουν με επιτυχία την επίθεση 400 περίπου Λαλαίων και των στρατιωτών του Μουσταφάμπεη, αλλά και να τους τρέψουν σε φυγή. Η μάχη στην Αγουλινίτσα αποτέλεσε την πρώτη ήττα των Λαλαίων, που θεωρούνταν έως τότε αήττητοι, και συνέβαλε στο να αναπτερωθεί το ηθικό των Ηλείων επαναστατών.
10.5.1821: Μάχη στο Λαντζόι της Ηλείας
Επειδή οι Λαλαίοι Τούρκοι θεωρούνταν ο σημαντικότερος κίνδυνος για την επικράτηση της Επανάστασης στην Ηλεία, οι οπλαρχηγοί της περιοχής έκριναν αναγκαία μια στρατιωτική επιχείρηση κατά του Λάλα. Οι Χαρ. Βιλαέτης, Κ. Χαραλάμπης και Μήλιος Αρκάδιος, αφού ένωσαν τα στρατεύματά τους κατευθύνθηκαν προς την έδρα του εχθρού. Οι Λαλαίοι αντιλαμβανόμενοι τα επιχειρησιακά σχέδια των Ελλήνων, τους επιτέθηκαν στο χωριό Λαντζόι. Στην πολύωρη και γεμάτη ένταση μάχη που διεξήχθη εκεί οι αριθμητικά υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις, αφού περικύκλωσαν με το ιππικό τους τούς γενναία αγωνιζόμενους Ηλείους, κατόρθωσαν να υπερισχύσουν, σκοτώνοντας σχεδόν το σύνολο των επαναστατών, συμπεριλαμβανομένου και του Χαρ. Βιλαέτη.
17.5.1821: Θάνατος του Αχαιού οπλαρχηγού
καπετάν Γ. Γιαννιά στα Στενά Κατσαρού
Στα μέσα Μαΐου ο Αχαιός οπλαρχηγός Γ. Γιαννιάς με άλλους οπλαρχηγούς και 500 ενόπλους από τα πλησιόχωρα χωριά (Δίβρη, Τσίπιανα, Δερβινή, Νουσά, Μοστενίτσα, Κούμανι Ηλείας, Ανδρώνι κ.λπ.) κατέφτασαν στην περιοχή του Κατσαρού στην ορεινή Ηλεία -στους πρόποδες του όρους Ερύμανθος- και συγκρούστηκαν με εχθρικές δυνάμεις. Κατά τη διάρκεια της μάχης του Κατσαρού ο Γιαννιάς εγκλωβίστηκε σε ένα ναΐδριο με λίγους συντρόφους του και αγωνίστηκε σθεναρά για ώρες. Παρόλο που ήξερε ότι σύντομα θα εξαντλούνταν τα πολεμοφόδιά του, αρνήθηκε να παραδοθεί και προτίμησε να πεθάνει ηρωικά μαχόμενος.
29-30.5.1821, 13.6.1821: Επαναστατημένοι Έλληνες πολιορκούν το χωριό Λάλα Ηλείας
Ελληνικά στρατεύματα υπό τη διοίκηση των Γ. Πλαπούτα, Α. και Κ. Μεταξά, Ε. Πανά, Λ. Ζαριφόπουλου και Τζ. Χριστόπουλου κατέλαβαν στα μέσα Μαΐου την περιοχή πλησίον του χωριού Λάλα, με σκοπό να το κυριεύσουν. Οι Λαλαίοι Τούρκοι προσπάθησαν να αποτρέψουν την όλη στρατιωτική επιχείρηση των Ελλήνων. Οι επαναστάτες ωστόσο κατόρθωσαν να οχυρωθούν στη θέση «Πούσι». Για αρκετές ημέρες ο κάμπος μεταξύ της τοποθεσίας αυτής και της θέσης «Μπαστηρά» μετατράπηκε σε θέατρο σφοδρών πολεμικών συγκρούσεων. Παρά τη στρατιωτική συμβολή στους Λαλαίους του Γιουσούφ πασά από την Πάτρα με 900 πολεμιστές, νικήτρια αναδείχθηκε η ελληνική πλευρά. Στη μάχη οι επαναστάτες, που πολέμησαν γενναία, έχασαν 84 άνδρες. Πολύ περισσότερες όμως υπήρξαν οι απώλειες του εχθρού, οι οποίες υπερέβησαν τα 200 άτομα. Ύστερα από την τελική πολεμική αναμέτρηση (13.6.1821) οι Λαλαίοι αποτραβήχτηκαν στου Λάλα και λίγο αργότερα εγκατέλειψαν οριστικά τον χώρο, για να μετοικήσουν εντός του φρουρίου της Πάτρας.
8.9.1821: Θάνατος του επισκόπου Ωλένης Φιλάρετου
στην Τριπολιτσά
Τον Φεβρουάριο του 1821 ο Μεχμέτ Σελήχ προσκάλεσε στην Τριπολιτσά πολιτικούς και θρησκευτικούς παράγοντες της Πελοποννήσου με το πρόσχημα των διαβουλεύσεων. Στην πραγματικότητα ο σκοπός της πρόσκλησης ήταν η κράτησή τους ως ομήρους για το ενδεχόμενο επαναστατικών κινητοποιήσεων. Ανάμεσα σε αυτούς που ταξίδεψαν στην Τριπολιτσά και φυλακίστηκαν υπήρξε ο επίσκοπος Ωλένης Φιλάρετος, κατά κόσμον Αναγνώστης Αρβανίτης. Στην ίδια φυλακή με τον Ωλένης βρέθηκε και ο κοινοτικός άρχοντας του Πύργου Ι. Βιλαέτης. Κατά τη διάρκεια της πολύμηνης φυλάκισής του -σε ανθυγιεινές συνθήκες- η υγεία του Φιλάρετου κλονίστηκε σοβαρά. Απεβίωσε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μετά την αποφυλάκιση του και λίγο πριν την άλωση της Τριπολιτσάς (23.9.1821).
30.9.1821: Ναυμαχία στο Κατάκολο Ηλείας
Στα τέλη Σεπτεμβρίου ελληνική ναυτική μοίρα υπό τον Α. Μιαούλη αντιμετώπισε στον κόλπο του Κατακόλου τα βαριά εξοπλισμένα πλοία του Καρά-Αλή. Εξαιτίας της σφοδρής επίθεσης που οι Έλληνες ναυτικοί δέχθηκαν, περιήλθαν σε δυσμενή θέση. Την κρίσιμη στιγμή της ναυμαχίας τη λύση έδωσε ο Σπετσιώτης Π. Μπότασης, ο οποίος κατευθύνθηκε με το πλοιάριό του προς στο μέσο του εχθρικού στόλου. Η ενέργεια αυτή του Μπόταση προκάλεσε πανικό στους Οθωμανούς, οι οποίοι εγκατέλειψαν τη ναυμαχία, καθώς θεώρησαν το συγκεκριμένο πλοιάριο ως πυρπολικό.
Ιανουάριος 1825: Εμφύλιες συρράξεις στη Γαστούνη
Κατά τη διάρκεια του δεύτερου εμφύλιου πολέμου ο «κυβερνητικός» Γ. Γκούρας εισήλθε με τα στρατεύματά του στη Γαστούνη (Ιανουάριος 1825), με σκοπό να επιβληθεί στους «αντικυβερνητικούς» της περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι λεηλασίες που πραγματοποίησαν στην πόλη Ρουμελιώτες και Σουλιώτες στρατιώτες και η ολοσχερής καταστροφή της οικίας του κοινοτικού άρχοντα της Γαστούνης Γ. Σισίνη. Ο Γκούρας επίσης απέστειλε τον Σοφιανόπουλο να συλλάβει τον Π. Π. Γερμανό, ο οποίος βρισκόταν στη μονή Χρυσοποδαρίτισσας Νεζερών, και να τον οδηγήσει στη Γαστούνη.
6.11.1825: Επιθέσεις του Ιμπραήμ πασά σε περιοχές της Ηλείας
Το φθινόπωρο του 1825 ο Ιμπραήμ πασάς εγκατέλειψε τη Μεσσηνία και κατευθύνθηκε στην Ηλεία, με απώτερο σκοπό να μεταβεί στο Μεσολόγγι, για να ενισχύσει τον Μεχμέτ Ρεσίτ πασά (Κιουταχή) που πολιορκούσε την πόλη. Οι αιγυπτιακές δυνάμεις πέρασαν από το Κλειδί της Αγουλινίτσας -και παρά τις όποιες απώλειες τους-, κατόρθωσαν εύκολα να εισέλθουν στον Πύργο, όπου έσπειραν τον φόβο και τον πανικό. Η ελληνική πλευρά μάταια προσπάθησε να σταματήσει την εχθρική προέλαση στα Σαβάλια. Στις αρχές Νοεμβρίου πλέον ο Ιμπραήμ βρισκόταν στη Γαστούνη, όπου προκάλεσε λεηλασίες, δηώσεις και καταστροφές στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή της.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΗΛΕΙΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ – ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ
Παρακάτω αναφέρουμε σημαντικούς Ηλείους οπλαρχηγούς και αγωνιστές που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821 χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και άλλοι αγωνιστές – αγωνίστριες που πολέμησαν και θυσιάστηκαν για να μπορούμε όλοι εμείς σήμερα να είμαστε ελεύθεροι.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΒΙΛΑΕΤΗΣ
Ο Πύργιος αγωνιστής γεννήθηκε το 1780 και καταγόταν από ισχυρή οικογένεια της περιοχής. Το 1806 υπηρέτησε στον Αγγλικό στρατό στη Ζάκυνθο όπου γνώρισε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ενώ μερικά χρόνια αργότερα έγινε Λοχαγός. Το 1819 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Με την έναρξη της Επανάστασης ανακηρύχθηκε στρατιωτικός αρχηγός του Πύργου. Υπήρξε ο εμπνευστής της ιδέας του αποκλεισμού των Τουρκαλβανών του Λάλα.
Όταν ξεκίνησε στα τέλη Μαρτίου 1821 η Επανάσταση και στην Ηλεία, τις πρώτες κινήσεις κατηύθυναν αγωνιστές που υπήρξαν μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Στον Πύργο την πρωτοβουλία αυτήν ανέλαβε ο 40χρονος Οπλαρχηγός και ευρεθείς στα Επτάνησα Χαράλαμπος Βιλαέτης, γόνος εξεχούσης οικογενείας της Ηλείας. Ο ίδιος, σε συντονισμό με ηγέτες του Ηλειακού κάμπου, όπως ο Γ. Σισίνης και ο Κ. Ανδραβιδιώτης, κινήθηκαν και πολιόρκησαν τους κλεισμένους στο φρούριο του Χλεμουτσίου Τούρκους της Γαστούνης. Αλλά η πολιορκία απέτυχε λόγω τραυματισμού του Βιλαέτη στο χέρι και της άφιξης εκστρατευτικού σώματος Λαλαίων Τουρκαλβανών, που έσωσε τους πολιορκημένους. Οι τελευταίοι ήταν ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Επανάσταση στην Ηλεία ….
Αυτό θα φανεί στις επιθέσεις που έκαναν εναντίον του Πύργου (3 Απριλίου) και της Αγουλινίτσας (24 Απριλίου). Κρίθηκε αναγκαίο, επομένως, από τους Έλληνες να αναληφθεί μία επιθετική επιχείρηση εναντίον της βάσεως του Λάλα, για να παύσει ο κίνδυνος αυτός για την Επανάσταση. Την ιδέα την εμπνέεται ο Χ. Βιλαέτης και στις αρχές Μαΐου 1821 συγκεντρώνει στρατό στην περιοχή Στρεφίου και ξεκινά στις 9-10 Μαΐου η επίθεση προς το Λάλα. Οι Τουρκαλβανοί αντιλαμβάνονται τις κινήσεις και κτυπούν το πρώτο σώμα στρατιωτών που στέλνει ήδη ο Βιλαέτης και είναι μέσα στο χωριό Λαντζόι.
Μαθαίνοντας για την συμπλοκή αυτήν ο Βιλαέτης, φωνάζοντας «όποιος είναι Χριστιανός και παλληκάρι ας έλθει μαζί μου» και ξεκινά προς το Λαντζόι στις 10 Μαΐου. Μερικές δεκάδες πολεμιστές τον ακολουθούν. Όμως οι Τουρκαλβανοί βγαίνουν και πεζοί και έφιπποι για να τον αντιμετωπίσουν στα αμπέλια που είναι μεταξύ των χωριών Λαντζοΐου και Σμίλα. Η μάχη είναι πολύωρη και σκληρή, αλλά οι Τουρκαλβανοί υπερτερούν αριθμητικά. Μετά από λίγο πέφτουν ηρωικά όλοι οι πολεμιστές, πλην ενός, αλλά και ο Βιλαέτης, του οποίου το κεφάλι κόβουν οι Τουρκαλβανοί και μεταφέρουν ως τρόπαιο στο Λάλα.
Ήταν μία θυσία ενός αληθινού μαχητή, που στέρησε την Ηλεία και την Ελληνική Επανάσταση από τις υπηρεσίες του, αλλά ενέπνευσε τους συμπατριώτες του να συνεχίσουν τον αγώνα. Έναν μήνα σχεδόν μετά μία νέα εκστρατεία θα φέρει την Άλωση του Λάλα.
*ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΙΣΙΝΗΣ
Γεννήθηκε στη Γαστούνη της Ηλείας το 1769 και καταγόταν από πλούσια και ιστορική οικογένεια γαιοκτημόνων της περιοχής. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν πρόκριτος της Γαστούνης.
Ήταν γιος του Χρύσανθου Σισίνη, προεστού με εμπορική δραστηριότητα, ο οποίος είχε σπουδάσει ιατρική στην Ιταλία και της Γαλλίδας Βικτωρίας. Eίχε τρεις αδελφούς, το Νικόλαο, τον Πέτρο και το Μιχαήλ, που πέθαναν πριν την Επανάσταση και μία αδελφή, σύζυγο μετέπειτα του Σωτήρη Χαραλάμπη.
Είχε παντρευτεί την Υακίνθη Σταθακοπούλου και είχε αποκτήσει δύο γιους, το Χρύσανθο και το Μιχαλάκη. Τα αδέλφια του ήταν και οι τρεις ιατροί, μάλιστα και ο ίδιος αναφέρεται ότι ήταν πρακτικός ιατρός.
Στις 26 Μαρτίου 1821 ύψωσε στην Ήλιδα μία από τις πρώτες ελληνικές σημαίες της Επαναστάσεως, εκείνη που είχε σχεδιάσει ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, και πολιόρκησε το φρούριο του Χλεμουτσίου, στο οποίο έχουν καταφύγει οι Τούρκοι. Ακολούθως συνέβαλε αποφασιστικά στην πολιορκία της Πάτρας από τους Έλληνες και έλαβε μέρος στη μάχη του Λάλα. Συμμετοχή στην Επανάσταση είχαν επίσης οι δυο γιοι του.
Σε όλη τη διάρκεια της Επαναστάσεως παρέμεινε ο πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της επαρχίας του.
Πέθανε στη Γαστούνη στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831, την ίδια ημέρα που δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας. Λίγο πριν από το θάνατό του, όταν πληροφορήθηκε τη δολοφονία του Κυβερνήτη, εξέφρασε τη θλίψη του χαρακτηρίζοντας το γεγονός «κακόν και ολέθριον». Όπως πράγματι αποδείχθηκε πως ήταν.
*Ιωάννης Διάκος
Γεννήθηκε στον Πύργο το 1805 και καταγόταν από οικογένεια δημογερόντων και αγωνιστών. Ήταν πρόκριτος του Πύργου και πολέμησε το 1821 και την εποχή της επανάστασης ήταν στρατηγός του Πύργου. Το 1823 ο Πέτρος Μήτζου σκότωσε τον πατέρα του ενώ αυτός για να εκδικηθεί το αντίπαλο πολιτικό στρατόπεδο σκότωσε τον Σταμάτη Κρεστενίτη. Κάηκε μαζί με άλλους 58 συντρόφους του στο μοναστήρι Ροφιά από τους Τούρκους.
*Λυκούργος Κρεστενίτης
Γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας το 1793 και ήταν γιος του Ιωάννη Κρεστενίτη. Ήταν μέλος της πολιτικής οικογένειας Κρεστενίτη και αδελφός του Σταμάτη, Σόλωνα και Επαμεινώνδα Κρεστενίτη. Σπούδασε στη Ζάκυνθο και την Ιόνιο Ακαδημία[1] και διέθετε σημαντική μόρφωση για την εποχή. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821 αναλαμβάνοντας κυρίως πολιτικές θέσεις. Το 1825 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη του Πύργου εξαιτίας πολιτικών διαφορών με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Δημήτριο Πλαπούτα με αποτέλεσμα η οικία του να λεηλατηθεί από το στρατιωτικό σώμα του Κολοκοτρώνη. Το ίδιο έτος καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών χρόνων για πλαστογραφία, την οποία ποτέ δεν εξέτισε.
*Γεώργιος Μήτσος ή Γεώργιος Μήτζου
Έλληνας στρατιωτικός και πολιτικός.
Καταγόταν από τον Πύργο Ηλείας και ήταν αδερφός του Πέτρου Μήτσου. Υπήρξε πρόκριτος του Πύργου και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 διατηρούσε δικό του στρατιωτικό σώμα. Συμμετείχε στις μάχες του Λάλα, της Αγουλινίτσας, του Πύργου κ.α. Επίσης πολέμησε στην Μονή Σκαφιδιάς, κατά του Χουστήμπεη συνταγματάρχου του Αιγυπτιακού στρατού. Ήταν γνωστός ως Καπετάν-Γιώργης. Το 1836 τιμήθηκε με τον βαθμό του στρατηγού. Είχε διατελέσει δήμαρχος Πύργου και βουλευτής Ηλείας.
Απεβίωσε στον Πύργο το 1869. Η πολιτεία τον τίμησε δίνοντας το όνομα του σε μια οδό του Πύργου.
*Αναγνώστης Παπασταθόπουλος.
Καταγόμενος εκ Δούκα μετοίκησε στον Πύργο. Στη Ζάκυνθο εμυήθη στην Φ.Ε. και διετέλεσε Υπαρχηγός του Χ. Βιλαέτη. Μετά τον ηρωϊκό θάνατο του τελευταίου ηγήθηκε σώματος Πυργίων και ορεινών Ηλείων ενώ έλαβε μέρος στις Μάχες του Πύργου, Αγουλινίτσας και στο Πούσι.
*Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος
Γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα περίπου το 1790 και καταγόταν από φτωχή οικογένεια. Το 1818 ξενιτεύτηκε μαζί με την οικογένειά του στη Σμύρνη ενώ αυτός θα φοιτήσει για λίγο καιρό σε σχολείο της Κωνσταντινούπολης. Στη συνέχεια θα εγκατασταθεί στην Οδησσό, όπου θα εργαστεί στο μαγαζί του Αθανάσιου Σέκερη και θα έρθει σε επαφή με τον Σκουφά, ο οποίος και θα τον μυήσει στη Φιλική Εταιρεία.
Ως μέλος ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος μύησε σημαντικά μέλη αυτής, ανέλαβε σημαντική δράση στην Οδησσό, στην Βλαχία και στην Ιταλία, όπου ήρθε σε επαφή με τον κύκλο της Πίζας. Από νωρίς ο Αναγνωστόπουλος ήρθε σε σύγκρουση με τους Ξάνθο, κόντρα που θα συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια, καθώς και με τον Παπαφλέσσα.
Αγωνίστηκε δίπλα στον Κολοκοτρώνη και τον Αναγνωσταρά στην επανάσταση του 1821. Οι διαπραγματεύσεις για την άλωση της Τριπολιτσάς, στις οποίες πήρε μέρος, τον ανάδειξαν σαν μεγάλη πολιτική φυσιογνωμία. Στην Γ’ Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε να υπογράψει το ψήφισμα για αγγλική προστασία. Το 1828 διορίστηκε από τον Καποδίστρια. Έκτακτος επίτροπος-διοικητής (νομάρχης Ηλείας) ενώ αργότερα ανέλαβε και άλλες πολιτικές θέσεις όπως αυτή του διοικητή της Εύβοιας και νομάρχης Αχαΐας και Ήλιδος.
Απεβίωσε το 1854 στην Αθήνα από χολέρα που είχε μεταδοθεί από τον Αγγλογαλλικό στρατό κατοχής.
ΦΩΤΟ – Panagiotis Anagnostopoulos
*Αλέξης Μοσχούλας – Μοσχόπουλος.
Προεστός από την Αγουλινίτσα, γεννηθείς το 1790. Μυήθηκε σε ηλικία 28 ετών από τον Αναγνώστη Παπαγεωργίου (Αναγνωσταρά) στις 6 Αυγούστου 1818 στην Κωνσταντινούπολη. Έδωσε για τους σκοπούς της Εταιρείας 250 γρόσια και έλαβε μέρος σε πολλές μάχες (ήταν επικεφαλής της άμυνας των συγχωριανών του στη Μάχη της Αγουλινίτσας).
*Κωνσταντίνος ή Αγαθόφρων Νικολόπουλος.
Καταγόμενος από την Ανδρίτσαινα. Ήταν λόγιος που διέμενε στο Παρίσι. ‘Εζησε στα έτη 1786 – 1841. Μυήθηκε στην Φ.Ε. από τους πρώτους και εργάστηκε για την διάδοση του Φιλελληνισμού στο εξωτερικό. Προσέφερε στον Γεώργιο Σταύρου 2500 αργυρά φλωριά για το ταμείο του πολέμου. Συλλέκτης σπουδαίων βιβλίων απ’ όλη την Ευρώπη, απέστειλε τα πολύτιμα βιβλία του στην γενέτειρά του, που αποτέλεσαν την βάση για την δημιουργία της ξακουστής Νικολοπουλείου Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας.
*Τζανέτος Χρηστόπουλος
Ήταν αγωνιστής του αγώνα του 1821 και ένας από τους πιο σημαντικούς οπλαρχηγούς. Η καταγωγή του ήταν από το Φανάρι της Ολυμπίας. Πατέρας του ήταν ο Χρήστος Αναστασίου. Πριν από την επανάσταση γνώριζε τα της Φιλικής Εταιρείας και γι’ αυτό προετοίμαζε την εξέγερση μέχρι την 25η Μαρτίου. Στις 27 Μαρτίου 1821, όταν οι Τούρκοι του Φαναρίου μαζεύτηκαν στην Τρίπολη, η επαρχία Ανδρίτσαινας ανακήρυξε τον Χρηστόπουλο γενικό αρχηγό. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες και διακρίθηκε στην μάχη του Λάλα, Δερβενίων. Ναυπλίου, Κορίνθου, Πατρών και Δράμαλη. Ο Οικονόμος Παπά Αλέξης όταν πήγε στην Τριπολιτσά αυτόν είχε για συνοδεία. Μετά την Συνέλευση του Άστρους, εστάλη με τον Νικηταρά στα Μέγαρα, Άμφισσα και Γραβιά. Πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά του Ιμπραήμ και βρέθηκε στην αιματηρή μάχη του Ναυαρίνου. Όταν ο Κιουταχής πολιόρκησε την Ακρόπολη πήρε μέρος και στις μάχες εκεί.
*Αθανάσιος Κουτσουβάς
Ο Αθανάσιος Κουτσουβάς στις 14 Μαρτίου 1825, προήχθη σε υποχιλίαρχο. Το 1823 είχε εκλεγεί πρώτος κατά σειράν Πληρεξούσιος, δηλαδή Βουλευτής, από την επαρχία Γαστούνης και πήρε μέρος στην Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρίας (29-3-1823). Ήταν μεταξύ αυτών που ψήφισαν το αναθεωρημένο Προσωρινό Σύνταγμα της Ελλάδος στις 13-4-1823. Στα 1829 πήρε μέρος στην Εθνοσυνέλευση του Άργους. Από την επιτροπή εκδούλευσης κατατάχθηκε στους αξιωματικούς Ζ’ Τάξης. Μετά την απελευθέρωση και τη δημιουργία του Δήμου Ελίσσης με πρωτεύουσα το Δερβητσελεπή, εκλέχθηκε πρώτος Δήμαρχος το 1835.
*Ιωάννης Τσεκούρας
Ο Δημογέροντας Ήλιδας Ιωάννης Τσεκούρας το 1822 με τους οπλαρχηγούς Ανδρέα Αλποχωρίτη και Γεώργιο Κρασάκη, επικεφαλής 300 Ηλείων στρατιωτών μετά από διαταγή του Γεωργίου Σισίνη, στάλθηκε στο Μεσολόγγι όπου αγωνίστηκε με γενναιότητα. Διακρινόταν μεταξύ των εμπειροπόλεμων και μεγαλύτερων σωματαρχών, έχοντας υπό τις διαταγές του ικανό αριθμό στρατιωτών. Στις 14-3-1825 προήχθη σε Χιλίαρχο. Η επιτροπή των εκδουλεύσεων τον κατέταξε στους Αξιωματικούς Α’ Τάξης.
* Κυριάκος Βέρος ή Καπετάν Βέρας
Επιφανής εταίρος και οπλαρχηγός εκ Βαρθολομιού Ηλείας. Έπεσε ηρωϊκά τον Νοέμβριο του 1825 στη Μάχη του Βαρθολομιού εναντίον των δυνάμεων του Ιμπραήμ.
*Καπετάν Κωνσταντής Ανδραβιδιώτης ή Παπαδημητρόπουλος.
Καταγόμενος από την Ανδραβίδα Ηλείας. Μέλος της Φ.Ε. και επιφανής Εταίρος, υπήρξε οπλαρχηγός του αγώνα του 1821 και συμπολέμησε με τον Βιλαέτη και τον Σισίνη στη πολιορκία του Χλεμουτσίου (τέλη Μαρτίου 1821). Η προτομή του υπάρχει σήμερα στην Ανδραβίδα.
*Επίσκοπος Ωλένης Φιλάρετος.
Εταίρος που φυλακίσθηκε στην Τριπολιτσά ως όμηρος και απεβίωσε από τις κακουχίες λίγο καιρό μετά την αποφυλάκισή του και ετάφη στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου, Βορειοδυτικά , έξω της πόλης της Τρίπολης. Η προτομή του υπάρχει μπροστά από τον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Πύργου.
