Στην τριπλή σημασία της εκδήλωσης αναφέρθηκε ο ειδικός συνεργάτης του Δήμου Πύργου – Ιστορικός και Συγγραφέας Θεόδωρος Λάμπρος κατά την διάρκεια της εκδήλωσης συμπαράστασης που διοργάνωσε ο Δήμος Πύργου προς τον Ουκρανικό λαό την Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου – επέτειος ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας.
Τόνισε τους ισχυρούς δεσμούς φιλίας που ενώνουν τους δυο λαούς, και στη συνέχεια μίλησε για την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, την τεράστια σημασία της για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 και την διασύνδεσή της με τους Έλληνες της Οδησσού της οποίας η 208η επέτειος της ίδρυσής της (14 Σεπτεμβρίου 1814) συνέπεσε με την εκδήλωση συμπαράστασης και ελπίδας προς τον Ουκρανικό λαό.
Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά:
Με το συνωμοτικό δίκτυο που διέθετε κατάφερε να οργανώσει τους σκλαβωμένους Έλληνες αλλά και αυτούς που ζούσαν στο εξωτερικό και να ανάψει την σπίθα για τον εθνικό ξεσηκωμό που δεν άργησε να έρθει. Βασικοί πρωταγωνιστές της υπήρξαν οι τέσσερις ιδρυτές της Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Ηλείος Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και ο Εμμανουήλ Ξάνθος που συνέβαλαν τα μέγιστα για την άρτια οργάνωσή της.
Χάρη στο μεθοδικό και αθόρυβο έργο των Φιλικών, η Εταιρεία κατάφερε να προετοιμάσει το έδαφος και να εμφυσήσει στους σκλαβωμένους Έλληνες το μήνυμα για ελευθερία έστω και με το τέχνασμα της Αόρατης Αρχής και της Κραταιάς Δύναμης που κρύβονταν υποτίθεται από πίσω της και εννοούνταν η μεγάλη ομόδοξη Ρωσική Αυτοκρατορία. Το τέχνασμα πέτυχε και η Ελληνική Επανάσταση δεν άργησε να ξεσπάσει.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδρυση και οργάνωση της Εταιρείας είχε ο Ηλείος Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος από την Ανδρίτσαινα που η συμβολή και η δράση του δεν έχει προβληθεί στο βαθμό που θα έπρεπε από την Ελληνική ιστοριογραφία.
Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας
Στα πλαίσια του διακαούς πόθου για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και με σαφή την επίδραση των μυστικών εταιρειών της Ευρώπης, συναντιούνται το 1814 στην Οδησσό τρεις Έλληνες και αποφασίζουν τη σύσταση μιας αυστηρά συνωμοτικής οργάνωσης, η οποία θα προετοίμαζε τον ξεσηκωμό όλων των Ελλήνων.
Συμβολικά είχε οριστεί η 14η Σεπτεμβρίου, επέτειος της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, ως ημέρα ίδρυσης της. Πρόκειται για τον Νικόλαο Σκουφά, 35 χρόνων, από το Κομπότι της Άρτας, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, 42 χρόνων, από την Πάτμο και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, 26 χρόνων, από τα Γιάννενα.
Το σχέδιο δράσης της Φιλικής Εταιρίας
H ανάληψη της ηγεσίας από τον Aλέξανδρο Yψηλάντη συνδέεται με τη διαμόρφωση σχεδίου για την έναρξη της Επανάστασης. Kατά τη διάρκεια του 1820 το σχέδιο τροποποιήθηκε αρκετές φορές σε μεγάλο βαθμό, γιατί η διεύρυνση της Eταιρείας και η στρατολόγηση εθελοντών είχε δημιουργήσει υποψίες για τη δράση της και είχαν πραγματοποιηθεί συλλήψεις ορισμένων μελών.
Έτσι, στις αρχές του 1821 επισπεύτηκε η έναρξη της Eπανάστασης, η οποία φαίνεται ότι προβλεπόταν να ξεκινήσει σχεδόν ταυτόχρονα σε τρεις διαφορετικές περιοχές: στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στο Mοριά και στην Kωνσταντινούπολη.
Ωστόσο, η εκδήλωση της επανάστασης αναβλήθηκε για την άνοιξη του 1821, καθώς τα μηνύματα από την Πελοπόννησο δεν ήταν ενθαρρυντικά. Kατόπιν αποφασίστηκε να ηγηθεί ο Aλ. Υψηλάντης του κινήματος στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, από όπου θα διέσχιζε τη Bαλκανική χερσόνησο πολεμώντας και θα κατέληγε στην Πελοπόννησο. Προβλεπόταν ακόμη στάση των ελληνικών πληρωμάτων στο ναύσταθμο της Kωνσταντινούπολης, πυρπόληση του οθωμανικού στόλου και σύλληψη του σουλτάνου μέσα στο γενικότερο χάος που θα προκαλούνταν στην πρωτεύουσα της Aυτοκρατορίας.
Μπορεί βέβαια η μάχη του Δραγατσανίου (Ιούνιος 1821) να οδήγησε στη σφαγή των νέων του Ιερού Λόχου και στη συντριβή του κινήματος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αλλά απετέλεσε τον ιδανικό αντιπερισπασμό για να κηρυχθεί η Επανάσταση στην Ελλάδα και να υπερκεραστούν οι αντιρρήσεις των προκρίτων.
Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος:
Η «ήρεμη δύναμη» της Φιλικής Εταιρίας
Συνεχίζοντας ο Θεόδωρος Λάμπρος αναφέρθηκε στην μεγάλη συνδρομή του Ηλείου Παναγιώτη Αναγνωστόπολου που υπήρξε εκ των συνιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας και που ο ρόλος του δεν έχει προβληθεί από την Ελληνική Ιστοριογραφία.
Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά “Ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (1790-1854) ήταν ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας, αγωνιστής της επανάστασης του 1821 και πολιτικός. Γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα περίπου το 1790 και καταγόταν από φτωχή οικογένεια. Το 1818 ξενιτεύτηκε μαζί με την οικογένειά του στη Σμύρνη ενώ αυτός θα φοιτήσει για λίγο καιρό σε σχολείο της Κωνσταντινούπολης.
Στη συνέχεια θα εγκατασταθεί στην Οδησσό, όπου θα εργαστεί στο μαγαζί του Αθανάσιου Σέκερη και θα έρθει σε επαφή με τον Σκουφά, ο οποίος και θα τον μυήσει στη Φιλική Εταιρεία.
Ως μέλος ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος μύησε σημαντικά μέλη αυτής, ανέλαβε σημαντική δράση στην Οδησσό, στην Βλαχία και στην Ιταλία, όπου ήρθε σε επαφή με τον κύκλο της Πίζας.
Από νωρίς ο Αναγνωστόπουλος ήρθε σε σύγκρουση με τον Ξάνθο, κόντρα που θα συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια, καθώς και με τον Παπαφλέσσα. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε στη λήψη της απόφασης της δολοφονίας του Νικόλαου Γαλάτη ενώ είχε μυήσει τους Αναγνωσταρά, Δημητρόπουλο και Σέκερη. Με την έναρξη της επανάστασης ο Αναγνωστόπουλος αν και ήταν φιλικά προσκείμενος στην Μαυροκορδατική πτέρυγα, εισχώρησε στην συμμαχία Υψηλάντη, τον οποίο και συνόδεψε κατά την άφιξή του στην Πελοπόννησο.
Αγωνίστηκε δίπλα στον Κολοκοτρώνη και τον Αναγνωσταρά στην επανάσταση του 1821. Οι διαπραγματεύσεις για την άλωση της Τριπολιτσάς , στις οποίες πήρε μέρος, τον ανάδειξαν σαν μεγάλη πολιτική φυσιογνωμία. Στην Γ’ Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε να υπογράψει το ψήφισμα για αγγλική προστασία.
Το 1828 διορίστηκε από τον Καποδίστρια Έκτακτος επίτροπος-διοικητής (νομάρχης Ηλείας) ενώ αργότερα ανέλαβε και άλλες πολιτικές θέσεις όπως αυτή του διοικητή της Εύβοιας και νομάρχης Αχαΐας και Ήλιδος”.
Ολοκληρώνοντας ο Θεόδωρος Λάμπρος αναφέρθηκε στην μεγάλη συμβολή του Συλλόγου «Ο Φάρος» και στην τεράστια αρωγή – έργο της Ιεράς Μητρόπολης Ηλείας και του Σεπτού Ποιμενάρχη κ.κ. Γερμανού προς τον Ουκρανικό λαό με ανθρωπιστικές δράσεις (φιλοξενία παιδιών στην Σκαφιδιά, πολιτιστικές εκδηλώσεις κ.α.) σε διάφορες περιοχές της Ηλείας.
